PAROS PRESS: Δεσποτικό, το μεγαλύτερο ιερό μετά τη Δήλο

Αρχαιολόγοι και συντηρητές εργάστηκαν για ακόμα ένα καλοκαίρι πάνω από σημαντικές ανασκαφικές θέσεις στο ακατοίκητο νησάκι του Δεσποτικού, επιβεβαιώνοντας ότι εκεί λειτούργησε το μεγαλύτερο ιερό μετά αυτό της Δήλου

ΓΙΩΤΑ ΣΥΚΚΑ

Κάθε χρόνο τα ευρήματα που έρχονται στο φως στο ακατοίκητο νησάκι του Δεσποτικού, δυτικά της Αντιπάρου, επιβεβαιώνουν ότι εκεί χτίστηκε και λειτούργησε ένα μεγάλο και οργανωμένο αρχαϊκό ιερό με φήμη και πλούτο, που έχτισαν οι κάτοικοι της αρχαίας Πάρου μόνο και μόνο για να εδραιώσουν την κυριαρχία τους στο Αιγαίο. Η ακμή του χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ., ενώ τα πρωιμότερα ίχνη λατρείας ανάγονται στη γεωμετρική εποχή. Αγαπημένη θεότητα κατά την αρχαϊκή και κλασική περίοδο ήταν ο Απόλλωνας και έπειτα η θεά Εστία με το επίθετο «Ισθμία». Οσο για τα ευρήματα που ήρθαν στο φως από το 1997 που ανασκάπτεται, είναι 13 κτίρια στα οποία φέτος προστέθηκαν ακόμη δύο. Οπως λέει άλλωστε στην «Κ» ο ανασκαφέας του, κ. Γιάννος Κουράγιος (Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων), «πρόκειται για το μεγαλύτερο σε έκταση ιερό μετά απ’ αυτό της Δήλου», ενώ η αποκάλυψή του έχει αλλάξει ριζικά την εικόνα που έχουμε για το λατρευτικό τοπίο των γεωμετρικών και αρχαϊκών Κυκλάδων.

Δύο νέα συγκροτήματα με πολλά δωμάτια, σχιστολιθικές πλάκες στο δάπεδο, αγωγούς αλλά και πολλά κινητά ευρήματα είναι ο απολογισμός των φετινών ερευνών που ξεκίνησαν στο τέλος Μαΐου και διήρκεσαν ώς τις αρχές Ιουλίου. Σε αυτό το διάστημα αποκαλύφθηκε ένα ιδιαίτερα πολύπλοκης κάτοψης κτιριακό συγκρότημα συνολικών διαστάσεων 35x15 μ., το οποίο βρίσκεται στη νότια πλευρά του αρχαϊκού τεμένους δίπλα στη νότια είσοδο του ιερού που είχε βρεθεί τα προηγούμενα χρόνια. Το νέο συγκρότημα ανήκει στην αρχαϊκή περίοδο και γνώρισε διάφορες οικοδομικές φάσεις, με επεκτάσεις και προσθήκες δωματίων κατά την κλασική και ελληνιστική περίοδο. Tμήμα του περιλαμβάνει οικοδόμημα, διαστάσεων 20x12 μ., που αποτελείται από πέντε δωμάτια με πλακόστρωτα δάπεδα και εσωτερικές κατασκευές μάλλον για τελετουργική χρήση, επίσης μεγάλο ανοιχτό αίθριο και επιβλητική είσοδο.

Δυτικά αυτού του συγκροτήματος αποκαλύφθηκε ακόμη ένα μεγάλο κτίριο αποτελούμενο από τέσσερα δωμάτια. Σε ένα από αυτά βρέθηκε χτιστός τετράγωνος βωμός από σχιστολιθικές πλάκες ενώ αποκαλύφθηκε ποσότητα κεραμικής και θραύσματα αγγείων με εγχάρακτες επιγραφές του ονόματος του Απόλλωνα, που επιβεβαιώνει για ακόμη μία φορά τη λατρεία του στο νησί. Οπως υποστηρίζει ο κ. Γ. Κουράγιος, ο χώρος σχετιζόταν με θυσίες. «Απόδειξη είναι η σχάρα και τα τμήματα από πάτους αγγείων που βρέθηκαν κοντά. Πρόκειται για 33 ενεπίγραφα όστρακα στα οποία είναι χαραγμένα τα αρχικά ΑΠ του Απόλλωνα».

Στην ανασκαφή, όπου είχαμε ώς σήμερα 65 τμήματα αρχαϊκών Κούρων, έξι κεφαλές Κούρων και 25 βάσεις, βρέθηκαν φέτος θραύσμα από την κνήμη ποδιού αρχαϊκού Κούρου και τρία θραύσματα κάτω άκρων. Επίσης, τμήμα μιας ιδιαίτερης μαρμάρινης αρχαϊκής βάσης αγάλματος με την πλίνθο της, η οποία φέρει την επιγραφή (Α)ΝΕΘΗ (ΚΕ), ακέραιο πήλινο ακροκέραμο, θραύσματα ερυθρόμορφου κρατήρα με παράσταση του θεού Διονύσου, περισσότερα από 20 μελαμβαφή λυχνάρια, 33 ενεπίγραφα θραύσματα σκύφων και κυλίκων με το όνομα του Απόλλωνα (Α, ΑΠ, ΑΠΟΛ), θραύσματα μηλιακών-παριανών αγγείων και μελανόμορφων αγγείων αττικής προέλευσης (τέλη 6ου αι. π.Χ.), πήλινη αρχαϊκή λεκάνη με περίτεχνες λαβές, χάλκινα αντικείμενα κ.ά.

Τι δείχνουν όλα αυτά; «Για άλλη μία φορά επιβεβαιώνεται ότι η Πάρος και η Νάξος στα αρχαϊκά χρόνια προσπαθούσαν να κυριαρχήσουν για πολιτικούς λόγους στο Αιγαίο, κάτι που έχασαν μετά την κυριαρχία της Αθήνας στην περιοχή και την ανάπτυξη της Δήλου, μιας τεράστιας πόλης στην οποία γινόταν το ξέπλυμα του χρήματος και βέβαια όλο το εμπόριο. Ολα τα χρήματα ήταν εκεί. Την ίδια εποχή όμως, οι Πάριοι ήθελαν να κάνουν κάτι ανάλογο στο Δεσποτικό. Υστερα από 17 χρόνια ανασκαφών αποδεικνύεται πως το ιερό που λειτούργησε στο Δεσποτικό ήταν μεγαλύτερο απ’ όσο υπολογίζαμε. Το περίεργο είναι ότι δεν διασώζονται επιγραφές». Ο λόγος; «Είναι φανερό πως οι Αθηναίοι ήθελαν να το εξαφανίσουν για πολιτικούς λόγους. Οχι να τους τιμωρήσουν επειδή πήγαν με τους Πέρσες (μήδισαν) αλλά εξαιτίας του πλούτου που είχε η Πάρος λόγω του μαρμάρου της».

Στο Δεσποτικό πάντως, εκτός από τη συστηματική έρευνα, πραγματοποιούνται και αναστηλωτικές εργασίες με στόχο να δοθεί η τρίτη διάσταση των μνημείων. Οι μαρμαροτεχνίτες ολοκλήρωσαν την α΄ φάση της προμελέτης αναστήλωσης του ναού και του τελετουργικού εστιατορίου που έχει ήδη εγκριθεί από το ΚΑΣ. Στόχος της διεπιστημονικής ομάδας (αρχαιολόγοι Κ. Νταϊφά, δρ Α. Αλεξανδρίδου, συντηρητές Γ. Καράμπαλης, Κ. Αλεξίου, αρχιτέκτονες δρ Α. Ohnesorg, δρ Κ. Παπαγιάννη, Γ. Ορεστίδης, τοπογράφος Δ. Ορεστίδης, γεωλόγος δρ E. Draganits, ζωοαρχαιολόγος δρ S. Davis κ.ά.) είναι να προχωρήσει η αναστήλωση και να γίνει κατανοητός ο αρχαιολογικός χώρος όπως αυτός της Καρθαίας στην Κέα και του Σαγκριού στη Νάξο.

Χορηγοί της ανασκαφής στο νησί είναι τα ιδρύματα Α. Γ. Λεβέντη, Α&Π Κανελλοπούλου, Αθανασίου και Μαρίνας Μαρτίνου, Αλίκης και Αταλάντας Γουλανδρή και Μαρίας Εμπειρίκου. Σημαντική υπήρξε και η συμβολή του Δήμου Αντιπάρου και της Κοινοπραξίας Φεριμπότ Αντιπάρου.