Αν ο κ. Τσίπρας ήθελε «μελέτη επιπτώσεων», δεν χρειαζόταν «μυστικές ομάδες» και «μυστικά Σχέδια»

Γράφει η Σοφία Βούλτεψη

Δεν υπάρχει σχεδόν η παραμικρή αμφιβολία ότι -τώρα που τελειώσαμε με τον εκλογικό νόμο και ξαναπιάνουμε τη συζήτηση περί του περίφημου Σχεδίου Τσίπρα για έξοδο από το ευρώ με εκτελεστικά όργανα τους Βαρουφάκη-Γκαλμπρέιθ- θα ξανακούσουμε τα γνωστά.

Δηλαδή ότι ο κ. Τσίπρας ζήτησε μια «μελέτη επιπτώσεων» αν η χώρα εκβιαζόταν και βρισκόταν προ τετελεσμένων και τα λοιπά και τα λοιπά.

Η αλήθεια, βέβαια, είναι πως μελέτες επιπτώσεων υπήρχαν και είχαν δημοσιευθεί εγκαίρως - οπότε τι θα προσέθετε μία ακόμη;

Έχουμε και λέμε:

Ήδη από τις 8 Ιανουαρίου 2015 δημοσιεύθηκε στη γερμανική εφημερίδα Badische Zeitung της Φρανκφούρτης ανάλυση των Gerd Höhler και Roland Pichler, υπό τον τίτλο «Τι θα σήμαινε η αποχώρηση της Ελλάδας από την ευρωζώνη;», με καταγραφή των πιθανών συνεπειών από ενδεχόμενη αποχώρηση της Ελλάδας από την ευρωζώνη και επιστροφή στη δραχμή.

Συγκεκριμένα, η εφημερίδα έγραφε:

«Ο Αλέξης Τσίπρας υπόσχεται ότι η Ελλάδα θα παραμείνει στο ευρώ και μετά τη λήξη της λιτότητας, επειδή γνωρίζει, ότι μια επιστροφή στη δραχμή δεν είναι δημοφιλής στην Ελλάδα. Ωστόσο η πορεία σύγκρουσης που ακολουθεί, θα μπορούσε να καταλήξει σε επιστροφή στη δραχμή. Μπορεί μεν το Βερολίνο να τονίζει, ότι στόχος του από την έναρξη της κρίσης ήταν και παραμένει να κρατήσει την Ελλάδα στην ευρωζώνη, ωστόσο στο παρασκήνιο εξετάζονται και σενάρια αποχώρησης της Ελλάδας από το κοινό νόμισμα. Οι χώρες-μέλη της ευρωζώνης δεν θα συμφωνήσουν με το "κούρεμα" του χρέους, το οποίο εξήγγειλε ο Αλέξης Τσίπρας, σύμφωνα με την άποψη του Χριστιανοδημοκράτη πολιτικού Norbert Barthle, ο οποίος υπογραμμίζει ότι δεν μπορεί από τη μια πλευρά ο Τσίπρας να επιθυμεί να παραμείνει στο ευρώ και από την άλλη πλευρά να απορρίπτει τις μεταρρυθμίσεις. Την άποψη αυτή συμμερίζονται και πολιτικοί του ΣΥΡΙΖΑ, όπως ο Παναγιώτης Λαφαζάνης, ο οποίος ήδη επεξεργάζεται ένα "Σχέδιο Β" για εισαγωγή της δραχμής».

Όσον αφορά στις συνέπειες, η ανάλυση δεν είχε την παραμικρή αμφιβολία: «Καταθέσεις που θα έφευγαν στο εξωτερικό» και «κατάρρευση του τραπεζικού συστήματος», εικόνα που θα μπορούσε να μεταστραφεί «μόνο μετά τη βαθιά κατάρρευση της οικονομίας». Σύμφωνα με την ανάλυση, «ένας από τους τομείς που θα μπορούσαν να επωφεληθούν από μια πιθανή επιστροφή στη δραχμή θα ήταν ίσως ο τουρισμός», αλλά ετίθετο το ερώτημα: «Ποιος θα είχε διάθεση να επισκεφθεί μια χώρα, η οποία απειλείται από κοινωνική αναταραχή;».

Αλλά ας υποθέσουμε πως ο κ. Τσίπρας δεν μπορούσε να πειστεί με αναλύσεις οι οποίες παρέπεμπαν στην κοινή λογική.

Στο διάστημα Μαρτίου – Μαΐου 2015 ο διεθνής οίκος συμβουλευτικών και ελεγκτικών υπηρεσιών Ernst & Young, σε συνεργασία με την Oxford Economics, εκ των κορυφαίων βρετανικών συμβουλευτικών οίκων σε θέματα διεθνούς οικονομίας, έκανε μια τέτοια μελέτη, την οποία ο κ. Τσίπρας μπορούσε να λάβει μια χαρά υπόψη του, χωρίς να καταφύγει σε «μυστικές ομάδες».

Μάλιστα, σ’ εκείνη τη μελέτη διερευνήθηκαν οι συνέπειες μόνο για την περίπτωση μιας συντεταγμένης αποχώρησης της Ελλάδας από το ευρώ, με τη χώρα να παραμένει στην Ευρωπαϊκή Ένωση και να επαναδιαπραγματεύεται τους όρους της συνθήκης της Λισαβόνας.

Το ενδεχόμενο άτακτης χρεοκοπίας και αιφνίδιας εξόδου από την ευρωζώνη, δεν εξετάστηκε, διότι σ' αυτή την περίπτωση «θα ανοίξουν οι πύλες της κολάσεως», όπως είχε χαρακτηριστικά δηλώσει ο Διευθύνων Σύμβουλος της EY στην Ελλάδα, κ. Πάνος Παπάζογλου.

Σύμφωνα λοιπόν με εκείνη τη μελέτη οι άμεσες επιπτώσεις θα ήσαν:

-Τουλάχιστον 50% η άμεση υποτίμηση του νέου νομίσματος. Θα μπορούσε δε, να είναι σημαντικά μεγαλύτερη ανάλογα με τις οικονομικές πολιτικές που θα εφαρμοσθούν.

Σημειώνεται ότι, στην εκτιμώμενη επίσημη υποτίμηση, δεν είχαν συνυπολογιστεί οι όποιες κερδοσκοπικές πιέσεις που μπορεί να εκδηλώνονταν στο νέο νόμισμα ή και στις υποσχετικές πληρωμής (IOUs), που θα εκδίδονταν κατά τη μεταβατική περίοδο από το ευρώ στο νέο εθνικό νόμισμα.

- Άμεση μείωση της εγχώριας ζήτησης κατά 25% και του πραγματικού ΑΕΠ από 15% έως και 20%, που θα σήμαινε ότι η χώρα σωρευτικά από το 2007 θα έχανε σχεδόν το ήμισυ του εγχώριου πραγματικού εισοδήματος.

- Εκτίναξη του πληθωρισμού και περαιτέρω σημαντική αύξηση της ανεργίας.

- Μείωση των πραγματικών μισθών, των πιστώσεων και των επενδύσεων.

- Σε όρους ευρώ, η ελληνική οικονομία το πιθανότερο είναι να μην ανακτήσει ποτέ τις απώλειες στο ΑΕΠ, καθώς η έξοδος, η στάση πληρωμών και η υποτίμηση του νομίσματος, θα οδηγήσουν σε μόνιμη απώλεια εθνικού εισοδήματος.

- Σημαντική συμπίεση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος, που θα πλήξει πολύ περισσότερο τα νοικοκυριά σταθερού και χαμηλού εισοδήματος, με επακόλουθο αντίκτυπο τη φτώχεια και τη μεγάλη αύξηση της ανισότητας.

- Σύμφωνα με μια πρώτη προσέγγιση, κατά τον πρώτο χρόνο μετά την έξοδο, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, σε όρους ευρώ, λόγω της συνδυαστικής επίδρασης της οικονομικής συρρίκνωσης και την υποτίμησης, θα μπορούσε να μειωθεί σε περίπου 11.000 ευρώ, σε σύγκριση με τα επίπεδα των 17.000 ευρώ το 2014.

- Ακόμη και σε υποθετικό σενάριο μείωσης του δημοσίου χρέους κατά 50%, ο λόγος του χρέους προς το ΑΕΠ θα παρέμενε σε επίπεδα άνω του 130% - λόγω της υποτίμησης, της αδυναμίας μετατροπής του σε δραχμές και της δραματικής μείωσης του ΑΕΠ.

- Το Grexit δεν θα σηματοδοτούσε το τέλος της λιτότητας - αντίθετα, το υψηλό χρέος θα άφηνε ελάχιστα περιθώρια ελιγμών για την κυβέρνηση, αποκλείοντας κάθε πιθανότητα δημοσιονομικής χαλάρωσης.

Αναλυτικά τα αποτελέσματα της μελέτης

Σκοπός της μελέτης ήταν η ουσιαστική και αντικειμενική ενημέρωση επιχειρήσεων ή υποψηφίων επενδυτών σχετικά με τις επιπτώσεις μίας ενδεχόμενης εξόδου της χώρας από την Ευρωζώνη.

Η μελέτη δεν αναλύει καθόλου το ακραίο σενάριο μιας άτακτης εγκατάλειψης του κοινού νομίσματος με παράλληλη καταγγελία των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας.

Οι συνέπειες του σεναρίου αυτού είναι αδύνατον να αποτιμηθούν, καθώς ένα τέτοιο σενάριο θα οδηγούσε σε δραματική μείωση του ΑΕΠ, παρατεταμένη αστάθεια και αβεβαιότητα και έξοδο από τη συνθήκη Σένγκεν και την ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, ενώ η προοπτική επανόδου σε συνθήκες ανάπτυξης και ευημερίας δεν θα μπορούσε να οριοθετηθεί χρονικά.

Αντιθέτως, η παρούσα μελέτη βασίζεται στο σενάριο μιας συντεταγμένης εξόδου από την Ευρωζώνη μετά από διαπραγμάτευση με τους εταίρους και δανειστές της χώρας. Ακόμα και σε αυτό το «αισιόδοξο σενάριο», οι συνέπειες για την οικονομία και την κοινωνία θα είναι εξαιρετικά σοβαρές, ενώ οι επιπτώσεις θα κρίνονταν κυρίως από την οικονομική πολική που θα εφαρμοζόταν, καθώς η όποια νομισματική ή δημοσιονομική χαλάρωση θα οδηγούσε σε βαθύτερα προβλήματα.

Παρουσιάζοντας την έρευνα, τον Ιούλιο του 2015, ο Πάνος Παπάζογλου, Διευθύνων Σύμβουλος της ΕΥ Ελλάδας, είπε:

«Με τη μελέτη αυτή, η ΕΥ πιστεύει ότι συμβάλλει στην απαραίτητη ενημέρωση αναφορικά με τις επιπτώσεις μιας εξόδου της χώρας από τη ζώνη του ευρώ.

Πρόκειται για ένα γεγονός που, ακόμα και στο σενάριο της συντεταγμένης εξόδου, θα σημάδευε το μέλλον της χώρας για τις επόμενες δεκαετίες.

Στην ΕΥ έχουμε ορίσει ως αποστολή μας το να συμβάλλουμε στη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου για τους ανθρώπους μας, για τους πελάτες μας και για την κοινωνία. Στα πλαίσια αυτά πιστεύουμε ότι οφείλουμε να μοιρασθούμε τα ευρήματα της σημαντικής αυτής ερευνητικής δουλειάς».

Οικονομικές, γεωπολιτικές και στρατηγικές συνέπειες, στο «αισιόδοξο» σενάριο

Η ανάλυση της ΕΥ εκτιμά ότι ενδεχόμενη έξοδος της χώρας από τη ζώνη του ευρώ, ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, εκείνη μιας συντεταγμένης εξόδου, θα επιβαρύνει τα ελληνικά νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις με τεράστιο κόστος και θα αφήσει τη χώρα γεωπολιτικά, στρατηγικά και οικονομικά απομονωμένη.

Με την έκδοση του νέου νομίσματος, η συναλλαγματική ισοτιμία θα υποτιμηθεί δραστικά, κατά τουλάχιστον 50%.

Όμως, αξίζει να σημειωθεί ότι, εάν η Πολιτεία δεν καταφέρει να αντιμετωπίσει τις αρχικές αντιδράσεις των αγορών και εφαρμόσει πολιτική νομισματικής χαλάρωσης με αυξητικές πληθωριστικές πιέσεις, η υποτίμηση μπορεί να υπερβεί κατά πολύ το 50%.

Οι επιπτώσεις στο ΑΕΠ

Σε αυτήν την περίπτωση, η επίτευξη ισορροπίας δεν θα ήταν δυνατή για αρκετά χρόνια, με τις επιπτώσεις στο ΑΕΠ να είναι βαθύτερες και αισθητές σε βάθος χρόνου.

Η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας θα είναι δραματική, ενώ οι απώλειες της αγοραστικής δύναμης δεν αναμένεται να αντιστραφούν γρήγορα.

Μετά τους πρώτους 18 μήνες ύστερα από την έξοδο, η κατάρρευση της εγχώριας ζήτησης ενδέχεται να ξεπεράσει το 25% και η σωρευτική μείωση του πραγματικού ΑΕΠ θα υπερβεί το 15%.

Λαμβάνοντας υπόψη τις τρέχουσες προβλέψεις διεθνών οργανισμών για το 2015, οι επιπτώσεις μπορεί να είναι σημαντικά βαρύτερες.

Για να γίνει, όμως, αντιληπτό το δραματικό μέγεθος της συνολικής μείωσης του πραγματικού ΑΕΠ, αξίζει να σημειωθεί ότι η ελληνική οικονομία συρρικνώθηκε κατά τα τελευταία έξι έτη κατά 25%, που σημαίνει ότι αθροιστικά η συρρίκνωση της οικονομικής δραστηριότητας θα φτάσει στο 50% των μεγεθών προ-κρίσης.

Στη συνέχεια, και υπό την προϋπόθεση βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας και της αύξησης των εξαγωγών, το ΑΕΠ θα μπορούσε να αρχίσει να αναπτύσσεται και πάλι.

Περιορισμένη εξαγωγική βάση

Ωστόσο, είναι εξαιρετικά αβέβαιο αν η βελτίωση αυτή θα μπορούσε να διατηρηθεί μέσο-μακροπρόθεσμα, δεδομένων των δομικών αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας, και της περιορισμένης εξαγωγικής της βάσης.

Στοιχεία σχετικά με τις εξαγωγικές επιδόσεις που ακολούθησαν προηγούμενες υποτιμήσεις επιβεβαιώνουν αυτήν τη διαπίστωση, καθώς μετά την αρχική ώθηση ακολούθησε απότομη πτώση του ρυθμού αύξησης των εξαγωγών σε λιγότερο από ένα χρόνο.

Επιπλέον, σχεδόν στο σύνολό τους, οι εξαγωγικές δραστηριότητες της Ελλάδας βασίζονται σε εισαγόμενα υλικά παραγωγής, το κόστος των οποίων θα εκτοξευθεί λόγω της υποτίμησης μειώνοντας σημαντικά το όποιο όφελος ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας.

Απαξίωση στον τουρισμό

Τέλος για δραστηριότητες όπως ο τουρισμός, η αύξηση της ανταγωνιστικότητας δεν προκύπτει μόνο από τη μείωση του κόστους, αλλά κυρίως από το προφίλ του τουριστικού προϊόντος.

Οι δραματικές συνθήκες σε κοινωνικό επίπεδο, όπως η πιθανή αύξηση της εγκληματικότητας, είναι σίγουρο πως θα συμβάλλουν αρνητικά στην πορεία του κλάδου.

Το χρέος ως προς το ΑΕΠ παραμένει υψηλά

Ακόμα και στο πιο ιδεατό σενάριο μιας συμφωνίας για σημαντική μείωση του χρέους σε ποσοστό 50%, η αδυναμία μετατροπής του χρέους στο νέο νόμισμα, σε συνδυασμό με τη σημαντική υποτίμηση, θα διατηρήσει το λόγο του χρέους ως ποσοστού του ΑΕΠ πάνω από το 130%.

Το υψηλό χρέος (και η ανάγκη εξυπηρέτησής του) θα λειτουργήσει ως περιοριστικός παράγοντας για τη δημοσιονομική πολιτική.

Κίνδυνος υψηλού πληθωρισμού

Σε περίπτωση που υιοθετηθεί μια επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, οι επιπτώσεις σε άλλα μέτωπα, θα οδηγήσουν γρήγορα στην ανατροπή της, καθώς θα έπρεπε να χρηματοδοτηθεί μέσω νομισματικής χρηματοδότησης που θα οδηγούσε σε μια ανεξέλεγκτη πληθωριστική δυναμική, με αυξημένες πιέσεις για περεταίρω υποτίμηση και πιστωτική συρρίκνωση.

Η υποτίμηση θα οδηγήσει άμεσα σε υψηλό πληθωρισμό, καθώς οι τιμές των εισαγόμενων και των εμπορεύσιμων αγαθών θα αυξηθούν απότομα.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της μελέτης, ο πληθωρισμός ενδέχεται να φθάσει, στο πιο αισιόδοξο σενάριο, τουλάχιστον το 10%.

Η σταδιακή αποκλιμάκωσή του θα κριθεί από τις πολιτικές που θα ακολουθηθούν, καθώς η όποια νομισματική χαλάρωση θα οδηγήσει σε σπιράλ πληθωρισμού και υποτίμησης με σχεδόν σίγουρο αποτέλεσμα τον υπερπληθωρισμό, όπου δεν θα ήταν παράλογο να ξεπεράσει ακόμα και το 30%.

Εκτόξευση ανεργίας

Το Grexit θα εκτοξεύσει την ανεργία (συμπεριλαμβανομένης της ανεργίας των νέων) βραχυπρόθεσμα άνω του 30%, ενώ σήμερα η ανεργία θα μπορούσε αργά αλλά σταθερά να μειώνεται, ειδικά εάν υπάρξουν άμεσα στοχευμένες δράσεις της Πολιτείας και της ΕΕ για τη στήριξη της ανάπτυξης, συμπεριλαμβανομένων και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων.

Οι ελλείψεις σε αγαθά καθιστούν ορατή την απειλή. «δελτίου»

Είναι σημαντικό, επίσης, να τονίσουμε ότι οι εισαγωγές αγαθών και υπηρεσιών θα καταρρεύσουν ως αποτέλεσμα της δραματικής αύξησης του κόστους μετά την υποτίμηση, οδηγώντας σε ελλείψεις για μια σειρά από βασικά αγαθά και προϊόντα. Για τους καταναλωτές και τα νοικοκυριά οι επιπτώσεις από τις ελλείψεις θα είναι σημαντικές.

Για ορισμένα βασικά αγαθά και προϊόντα όπως η βενζίνη και το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο, τα φάρμακα και άλλα φαρμακευτικά προϊόντα, καθώς και ορισμένα προϊόντα διατροφής, δε θα ήταν παράλογο να υποθέσουμε ότι θα χρειασθεί η εισαγωγή δελτίου.

Για τα υπόλοιπα, συμπεριλαμβανομένων των προϊόντων υψηλής τεχνολογίας και ένδυσης, θα υπάρξουν τεράστιες ελλείψεις στην αγορά.

Επέκταση της φτώχειας

Οι πραγματικοί μισθοί θα μειωθούν, οδηγώντας σε μεγάλη συμπίεση του πραγματικού διαθέσιμου εισοδήματος, ειδικά για τα νοικοκυριά με σταθερά εισοδήματα, όπως οι συνταξιούχοι, οι νέοι, καθώς και οι χαμηλά αμειβόμενοι μισθωτοί.

Η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι σκληρότερα πλήττονται τα νοικοκυριά με χαμηλά και μεσαία εισοδήματα, με άμεσο αντίκτυπο στη φτώχεια και την αύξηση της ανισότητας.

Στην Αργεντινή το 2001, υπήρξε δραματική αύξηση της φτώχειας, ενώ βάσει στοιχείων προκύπτει ότι μέχρι το 2002, το ποσοστό του πληθυσμού που ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας έφτασε το 53%, έναντι περίπου 32% - 35% που ήταν προγενέστερα.

Παρατεταμένη μεταβατική περίοδος - οικονομική αδράνεια

Η διοικητική διαχείριση του εγχειρήματος θα είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Για τουλάχιστον έξι μήνες μετά την έξοδο από το κοινό νόμισμα, η οικονομία θα λειτουργεί χωρίς επίσημο νόμισμα.

Όλες οι τιμές, οι συμβάσεις, τα περιουσιακά στοιχεία και οι υποχρεώσεις που διέπονται από το ελληνικό δίκαιο, θα πρέπει να μετατραπούν σε νέο νόμισμα, ενώ θα χρειασθεί μια παρατεταμένη διακοπή λειτουργίας του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Σε τέτοιες συνθήκες, είναι πιθανή και η εξάπλωση της ανταλλακτικής οικονομίας (barter trading).

Τράπεζες - πιστωτική κατάρρευση - πάγωμα επενδύσεων

Για τις τράπεζες, των οποίων η βιωσιμότητα θα δοκιμαστεί σημαντικά, κύρια προτεραιότητα μετά την έξοδο θα αποτελέσει η διατήρηση της κεφαλαιακής τους επάρκειας.

Σε συνδυασμό με την αβεβαιότητα για το οικονομικό περιβάλλον, αυτό θα οδηγήσει σε τεράστια μείωση της παροχής πιστώσεων (credit crunch).

Η απότομη συρρίκνωση των επενδύσεων στον απόηχο μιας εξόδου είναι πολύ πιθανή.

Οι επενδύσεις αναμένεται να μειωθούν κατά 30% κατά τα δύο πρώτα χρόνια και όποιες προοπτικές αύξησης δεν προβλέπεται να υπάρξουν νωρίτερα από το πέρας του τρίτου χρόνου.

Και οι διεθνείς οίκοι

Τέλος, στις 2 Ιουλίου 2015, λίγο πριν από το ολέθριο δημοψήφισμα δηλαδή, σύμφωνα με τους Financial Times, ο διεθνής οίκος πιστοληπτικής αξιολόγησης Standard & Poor's ξεκαθάρισε ότι το πραγματικό ΑΕΠ (Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν) της Ελλάδας θα μειωνόταν κατά 20% μέσα σε μία 4ετία, εάν η Ελλάδα έφευγε από την Ευρωζώνη.

Ο οίκος σημείωνε ότι χωρίς τη στήριξη του Ευρωσυστήματος - την οποία υπολογίζει στο 70% του ελληνικού ΑΕΠ - οι ελληνικές τράπεζες και το σύστημα πληρωμών δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν και θα ήταν κλειστές.

Ένα νέο ελληνικό νόμισμα θα υποτιμάτο έναντι του ευρώ και θα οδηγούσε σε διόγκωση της αξίας του δημόσιου και ιδιωτικού χρέους που έχει νόμισμα αναφοράς το ευρώ, κάτι που θα επιδείνωνε την κατάσταση.

Επιπλέον, η υπόλοιπη Ευρωζώνη θα ήταν σχετικά προστατευμένη, αν και ένα Grexit θα μπορούσε πιθανόν να πλήξει τις κεφαλαιαγορές και να προκαλέσει αύξηση των αποδόσεων, ιδιαίτερα για τις δημοσιονομικά πιο ευάλωτες χώρες της Περιφέρειας.

Με λίγα λόγια, αν ο κ. Τσίπρας ήθελε «μελέτη επιπτώσεων», είχε στη διάθεσή του πολλές!

Προφανώς, όμως, κάτι άλλο επιζητούσε…