Ομιλία Γ. Βρούτση για το «Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα»

Ομιλία υπουργού Εργασίας κ. Γιάννη Βρούτση, στην κοινή συνεδρίαση των Διαρκών Επιτροπών Οικονομικών και Κοινωνικών Υποθέσεων της Βουλής για το «Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα»

«Κύριε Πρόεδρε, αξιότιμοι κύριοι βουλευτές, κυρίες και κύριοι, είναι ιδιαίτερη τιμή να βρίσκομαι σήμερα εδώ, ενώπιον της Διαρκούς Επιτροπής Οικονομικών υποθέσεων και της Διαρκούς Επιτροπής Κοινωνικών υποθέσεων.

Και χαίρομαι ιδιαίτερα, καθώς θα έχω την ευκαιρία να σας αναπτύξω τη φιλοσοφία και το πλαίσιο της απόφασής μας να υιοθετήσουμε, για πρώτη φορά στην Ελλάδα, το θεσμό του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος (minimum income).

Ενός κρίσιμου και καινοτόμου θεσμού που θα αποτελέσει τον βασικότερο πυλώνα της κοινωνικής αλληλεγγύης στην Ελλάδα του αύριο. Ουσιαστικά πρόκειται για θεμελιακή αλλαγή του κοινωνικού κράτους και της μορφής του, όπως το ξέραμε μέχρι σήμερα.

Είναι αλήθεια ότι η τιτάνια προσπάθεια διάσωσης της οικονομίας μας, μια προσπάθεια συλλογική, έχει σημαντικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις σε όλους τους πολίτες αυτής της χώρας.

Η δύσκολη αλλά ταυτόχρονα αναγκαία δημοσιονομική προσαρμογή σε αυτή την περίοδο της κρίσης, επέτεινε προβληματικές καταστάσεις, όπως η φτώχεια και ο κοινωνικός αποκλεισμός.

Μέσα από την κρίση αναδύθηκαν μια σειρά από προϋπάρχουσες στρεβλώσεις στην οργάνωση του συστήματος κοινωνικής προστασίας στη χώρα μας.

Συνεπώς, σε αυτό το πεδίο, το Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας καλείται να αντιμετωπίσει δύο βασικές προκλήσεις.

• Η πρώτη πρόκληση είναι ο σχεδιασμός και η υλοποίηση πολιτικών που θα απαντήσουν στις αυξημένες κοινωνικές ανάγκες που με εμφατικό τρόπο κάνουν αισθητή την παρουσία τους σήμερα.

• Η δεύτερη, πιο μεσοπρόθεσμη, πρόκληση είναι ο ορθολογικός σχεδιασμός ενός συστήματος κοινωνικής προστασίας που, με περιορισμένους πόρους, λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής, πρέπει να διασφαλίσει τη μέγιστη αποτελεσματικότητα και αποδοτικότητα. Με διαφορετικά λόγια, ότι οι πόροι και η στήριξη της πολιτείας θα πάει τελικά σε αυτούς που έχουν τη μεγαλύτερη ανάγκη.

Εκτιμώ, ότι ο θεσμός του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος απαντά και στις δύο παραπάνω προκλήσεις.

Είναι γεγονός ότι η Ελλάδα ανήκει σε αυτές τις λίγες ευρωπαϊκές χώρες που δεν έχουν ακόμη υιοθετήσει το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα.

Ωστόσο, αναγνωρίζοντας τις σημαντικές κοινωνικές ανάγκες που υπάρχουν και παρ’ όλους τους περιορισμούς που αντιμετωπίζουμε λόγω της δημοσιονομικής προσαρμογής, η κυβέρνηση και το Υπουργείο μας προχωρά καταρχήν στην πιλοτική εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Αυτό το πιλοτικό πρόγραμμα το θεσμοθετήσαμε με το νόμο 4093/2012 και θα το ξεκινήσουμε από τις αρχές του 2014 σε δύο περιοχές της χώρας, με αρχικό προϋπολογισμό 20 εκ ευρώ.

Και με στόχο πολύ σύντομα, από το 2015, να το διευρύνουμε σε όλη την Ελλάδα, ως βασική κοινωνική παρέμβαση πλήρους εφαρμογής.

Το πρόγραμμα θα απευθύνεται σε άτομα που διαβιούν σε συνθήκες μεγάλης φτώχειας.

Στόχος είναι να αντλήσουμε διδάγματα από την ανάλογη Ευρωπαϊκή εμπειρία, όπου τα συστήματα ελαχίστου εγγυημένου εισοδήματος στοχεύουν στη διασφάλιση ελαχίστων επιπέδων διαβίωσης, για τα άτομα και τα εξαρτώμενα μέλη, όταν αυτά δεν έχουν κανένα άλλο μέσο εισοδηματικής στήριξης.

Πρόκειται για συστήματα που διαφέρουν αναφορικά με τη στόχευση, τα κριτήρια, τις υποχρεώσεις, τους δικαιούχους και το ύψος των παροχών. Σε κάθε περίπτωση, όμως, κοινή συνισταμένη όλων αυτών των ευρωπαϊκών συστημάτων ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος είναι η προσπάθεια για τη διασφάλιση της αξιοπρέπειας των ατόμων και των οικογενειών τους.

Η Ευρωπαϊκή στρατηγική στο συγκεκριμένο ζήτημα, η οποία έχει επηρεάσει και την δική μας πρωτοβουλία, περιγράφεται στη Σύσταση της 3ης Οκτωβρίου 2008 «για την ενεργό ένταξη των ανθρώπων που αποκλείονται από την αγορά εργασίας».

Η Σύσταση παραθέτει τρεις άξονες για την πολιτική της ενεργούς ένταξης, οι οποίοι αλληλεπιδρούν μεταξύ τους:

α) την επαρκή εισοδηματική στήριξη

β) την διαμόρφωση αγορών εργασίας που προωθούν την ένταξη

γ) την πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες.

Στέκομαι για λίγο στο ζήτημα της παροχής ποιοτικών υπηρεσιών. Είναι γνωστό ότι η χώρα μας έχει σε αυτό τον τομέα μια ιδιαιτερότητα.

Το κοινωνικό κράτος είχε στρεβλή ανάπτυξη.

Το δίκτυ ασφαλείας αυτού του «παλαιού» κοινωνικού κράτους ήταν διάτρητο, καθώς πέραν της αποσπασματικής εισοδηματικής στήριξης,

δεν προσέφερε τις απαραίτητες υπηρεσίες -παιδεία, υγεία, κοινωνική στέγαση, δημόσιες μεταφορές, κ.λπ.- που πολλές φορές είναι πιο απαραίτητες για την πλήρη ένταξη του ατόμου.

Υπάρχουν κάποιες παράμετροι, αποφασιστικής σημασίας για την εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Π.χ. η δημιουργία μιας αποτελεσματικής φορολογικής διοίκησης.

Όπως έχουν αναγνωρίσει όλοι οι μελετητές, χώρες στις οποίες η φοροδιαφυγή έχει ευρεία έκταση, είναι δύσκολο να εφαρμοστούν προγράμματα ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Ίσως δεν είναι τυχαίο ότι Ελλάδα και Ιταλία ανήκουν σε αυτή την κατηγορία.

Ωστόσο, οι πρωτοβουλίες της κυβέρνησης όλη την προηγούμενη περίοδο στον συγκεκριμένο τομέα, έχουν οδηγήσει σε μια αλματώδη εξέλιξη αναφορικά με τον έλεγχο του εισοδήματος των πολιτών.

Επιπλέον, σήμερα και για πρώτη φορά στην Ελλάδα έχει υποβληθεί το σύνολο των φορολογικών δηλώσεων σε ηλεκτρονική μορφή, καθιστώντας έτσι ευχερή τον έλεγχο της εισοδηματικής κατάστασης και την εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Η διαμόρφωση επαρκούς και αποτελεσματικής οικονομικής και κοινωνικής διοίκησης, αποτελεί επίσης απαραίτητη δράση για την υλοποίηση επιτυχημένων κοινωνικών πολιτικών.

Δεν είναι τυχαίο ότι η υλοποίηση του μεγαλύτερου κοινωνικού προγράμματος του Υπουργείου, του ενιαίου επιδόματος στήριξης τέκνων έγινε εφικτή με απόλυτα διαφανή, αντικειμενικό και ελεγχόμενο τρόπο, μέσω της ηλεκτρονικής υποβολής του ειδικού εντύπου Α21 και του ελέγχου των ΑΜΚΑ.

Το έχω ξαναπεί και το επαναλαμβάνω για μια ακόμη φορά. Χρειάζεται να υφάνουμε ξανά, αυτή τη φορά σε στέρεες βάσεις με όρους δικαιοσύνης, διαφάνειας και αποτελεσματικότητας, αλλά και στοχευμένα, έναν ισχυρό ιστό κοινωνικής προστασίας. Να οικοδομήσουμε από την αρχή το κοινωνικό πρόσωπο της σύγχρονης Ελλάδας. Γιατί η κοινωνική συνοχή και ηρεμία είναι όχι μόνο αποτέλεσμα, αλλά και προϋπόθεση της αναπτυξιακής επανεκκίνησης της οικονομίας.

Για αυτό το λόγο με μεθοδικότητα και σχέδιο ήδη τους τελευταίους μόνο μήνες:

• Θεσπίσαμε οικογενειακά επιδόματα που δίνονται πλέον από το πρώτο και το δεύτερο παιδί χωρίς γραφειοκρατία, στοχευμένα και με απόλυτα διαφανή τρόπο

• Διασφαλίσαμε τη συνέχιση λειτουργίας των Κέντρων Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων και του προγράμματος «Βοήθεια στο Σπίτι» και θεσπίσαμε το καινοτόμο πρόγραμμα «Κατ’ οίκον Κοινωνική Φροντίδα» και «Κατ’ οίκον νοσηλεία»

• Καλύψαμε συνολικά τις οικογένειες, που δικαιούνταν το πρόγραμμα βρεφονηπιακών σταθμών

• Επεκτείναμε το βοήθημα ανεργίας και στους αυτοαπασχολούμενους

• Επαναφέραμε το πρόγραμμα του κοινωνικού τουρισμού

• Καθιερώσαμε, για πρώτη φορά ετήσια κατασκηνωτικά προγράμματα για παιδιά ανέργων και οικονομικά αδύναμων οικογενειών

• Ρυθμίσαμε τα στεγαστικά δάνεια με επιδότηση επιτοκίου από τον πρώην Οργανισμό Εργατικής Κατοικίας

• Επεκτείναμε τα ενεργητικά προγράμματα απασχόλησης, καθώς 45.000 άνεργοι νέοι έως 29 ετών απέκτησαν «επιταγή εισόδου» στην αγορά εργασίας και 50.000 άνεργοι, κυρίως από οικογένειες χωρίς κανέναν εργαζόμενο, τοποθετούνται σε θέσεις κοινωφελούς εργασίας

• Διασφαλίσαμε τα αναπηρικά επιδόματα και τον εξορθολογισμό τους μέσα από τη διαμόρφωση του Εθνικού Μητρώου Αναπηρίας.

Ασφαλώς οι δράσεις μας δεν σταματούν εδώ.

Για την επόμενη άμεση περίοδο θα προχωρήσουμε, σε συνεργασία με την Παγκόσμια Τράπεζα, στην εξειδίκευση των περιοχών, των κριτηρίων και των φορέων που θα φέρουν εις πέρας την πιλοτική εφαρμογή του ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος.

Επιτρέψτε μου εδώ να σημειώσω ότι είναι πρώτη φορά που εφαρμόζεται πιλοτικό πρόγραμμα στη χώρα. Από μόνο του αυτό αποτελεί σημαντικό γεγονός, αφού μια πρακτική που αποτελεί κοινό τόπο σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες, εφαρμόζεται για πρώτη φορά εδώ.

Αυτό γίνεται γιατί η πιλοτική εφαρμογή θα μας δώσει την δυνατότητα να δούμε τις αδυναμίες κατά την υλοποίηση του προγράμματος έτσι ώστε την επόμενη χρονιά αυτό να εφαρμοστεί πιο ομαλά και να καταστεί πιο αποτελεσματικό. Γιατί όπως ανέφερα στην αρχή της εισήγησής μου, έχουμε την πεποίθηση και την πολιτική βούληση ώστε το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα να αποτελέσει τον βασικότερο πυλώνα της κοινωνικής αλληλεγγύης στην Ελλάδα του αύριο.

Επιπλέον, στην προσπάθεια μας για μια συνεκτική αντιμετώπιση του ζητήματος της ενίσχυσης της κοινωνικής συνοχής, εγκαινιάζουμε τον διάλογο μέσα από την Πράσινη Βίβλο για την Εθνική Στρατηγική Κοινωνικής Ένταξης.

Στόχος είναι η χώρα να αποκτήσει μια ολοκληρωμένη και πολύπλευρη στρατηγική για την κοινωνική ένταξη και την αντιμετώπιση της φτώχειας.

Σε κάθε περίπτωση, στην ίδια κατεύθυνση λειτουργούν και οι μεγάλες διαρθρωτικές και οργανωτικές αλλαγές που συντελέστηκαν τον τελευταίο χρόνο στο υπουργείο Εργασίας. Δημιουργούν την τεχνική και πληροφοριακή υποδομή των κοινωνικών παρεμβάσεων του υπουργείου και τις καθιστούν περισσότερο αποτελεσματικές, αποδοτικές και κοινωνικά δίκαιες.

Έχω πει και θα το ξαναπώ μια ακόμη φορά ότι με τις οργανωτικές και διαρθρωτικές αλλαγές που επιχειρούμε και υλοποιούμε, διαμορφώνεται μια νέα εποχή και το υπουργείο εργασίας καθίσταται πρότυπο υπουργείου στην Ευρώπη.

Μιλώ καταρχήν για το Ενιαίο Σύστημα Πληρωμής Συντάξεων «Ήλιος», ένα από τα πιο σύγχρονα, αξιόπιστα και αποτελεσματικά συστήματα ελέγχου, ενημέρωσης και παρακολούθησης δεδομένων κοινωνικής ασφάλισης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, που γεννήθηκε την 1η Ιουνίου 2013. Με το σύστημα «Ήλιος» έχουμε, για πρώτη φορά, πλήρη, αξιόπιστα και εύχρηστα δεδομένα, μάθαμε για πρώτη φορά για το πόσοι είναι οι συνταξιούχοι, πόσες συντάξεις λαμβάνουν, ποια είναι η μηνιαία συνταξιοδοτική δαπάνη και ποια η μέση σύνταξη στην Ελλάδα.

Παράλληλα, σε συνδυασμό με το σύστημα «Αριάδνη», έναν προληπτικό μηχανισμό που επιτυγχάνει την άμεση καταγραφή και διάχυση της πληροφόρησης σε όλα τα ταμεία για πέντε κρίσιμες δημογραφικές αλλαγές - γέννηση, γάμος, σύμφωνο συμβίωσης, διαζύγιο, θάνατος - αντιμετωπίσαμε οριστικά την παραβατικότητα στο χώρο της κοινωνικής ασφάλισης. Νοικοκυρέψαμε οριστικά το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης της χώρας.

Η μεγάλη όμως αλλαγή στην οργάνωση του ασφαλιστικού συστήματος έρχεται με το νέο σύστημα «Άτλας», δηλαδή την πλήρη καταγραφή του ασφαλιστικού βιογραφικού όλων των Ελλήνων κατά τη διάρκεια του εργάσιμου βίου τους. Πρόκειται για ένα τιτάνιο έργο που έχει ήδη ξεκινήσει και θα ολοκληρωθεί εντός του 2014 με τη ψηφιοποίηση των ασφαλιστικών δεδομένων του συνόλου των ασφαλισμένων. Με την ολοκλήρωσή του, η απόδοση των συντάξεων θα είναι άμεση, ακόμη και εάν κάποιος έχει πολλές διαδοχικές αλλαγές στην ασφαλιστική του κάλυψη. Καταργούνται τα βιβλιάρια ασθενείας, ενώ ο χρόνος αναμονής για την απονομή των συντάξεων δεν θα ξεπερνά τις λίγες ημέρες.

Αναφέρομαι, τέλος, και στο πληροφοριακό σύστημα «Εργάνη», δηλαδή την ηλεκτρονική πλατφόρμα στην οποία υποχρεούνται πλέον οι εργοδότες όλης της χώρας να καταθέτουν τις μεταβολές του προσωπικού τους (προσλήψεις, απολύσεις, κ.λπ.) και η οποία μετρά τις ροές απασχόλησης στον ιδιωτικό μισθωτό τομέα της οικονομίας σε ζωντανό χρόνο.

Είναι ένα σύγχρονο, αξιόπιστο ηλεκτρονικό εργαλείο που καταγράφει την πραγματική αγορά εργασίας, υποστηρίζει την αξιολόγηση και το στρατηγικό επανασχεδιασμό των πολιτικών απασχόλησης βοηθά αποτελεσματικά στον έλεγχο της αδήλωτης και ανασφάλιστης εργασίας. Στις 16 Νοεμβρίου μάλιστα, όταν θα ολοκληρωθεί η καταγραφή του συνολικού προσωπικού των επιχειρήσεων, θα έχουμε για πρώτη φορά στην Ελλάδα μια ακριβή και λεπτομερειακή εικόνα της μισθωτής απασχόλησης στην Ελλάδα.

Οι αλλαγές που προανέφερα θα αλλάξουν την εικόνα του κοινωνικού κράτους στην Ελλάδα.

Γιατί βαθειά πεποίθησή μου είναι ότι για την επίτευξη της οικονομικής ανάπτυξης είναι απαραίτητα τα υψηλά επίπεδα κοινωνικής συνοχής.

Η επίτευξη του οράματος μιας ανταγωνιστικής Ελλάδας, με σύγχρονες και καινοτόμες παραγωγικές υποδομές, με υψηλά καταρτισμένο εργατικό δυναμικό, πρέπει και είναι ανάγκη να συνοδεύεται από την διασφάλιση της αξιοπρέπειας των πολιτών, από ένα σύστημα ενεργούς κοινωνικής προστασίας.

Ένα σύστημα που αφενός θα προστατεύει τους πολίτες σε περιόδους ανάγκης κατά τη διάρκεια του βίου τους, και από την άλλη θα αποτελεί εφαλτήριο για την δημιουργική και παραγωγική τους ένταξη στην αγορά εργασίας.

Εύχομαι η σημερινή πρωτοβουλία να επαναληφθεί μέσα στο 2014, σε μια αντίστοιχη συνάντηση για να αποτιμήσουμε την πρώτη εφαρμογή του πιλοτικού προγράμματος για το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα».